‘Byddwn yn hoffi astudio’r gyfraith trwy gyfrwng y Gymraeg, ond gan nad oes yna lyfrau yn Gymraeg ar y pwnc, dydw i ddim yn meddwl y byddwn yn teimlo’n gyfforddus yn gwneud hynny.’

Dyma’r ymateb a gefais yn aml wrth i mi geisio dwyn perswâd ar fyfyrwyr Ysgol Cyfraith Prifysgol Abertawe i ymgymryd ag astudiaethau yn y gyfraith trwy gyfrwng y Gymraeg. Dichon mai profiad tebyg a gafodd darlithwyr y prifysgolion eraill wrth iddynt geisio hybu ysgolheictod cyfreithiol trwy gyfrwng y Gymraeg.

Ac eto, nid ymateb afresymol oedd yr ymateb hwn chwaith. Wedi’r cwbl, mae’r llyfrgell cyfraith yn llawn adnoddau...

Datganoli, yn anad dim arall, sydd wedi ysbrydoli a gyrru datblygiad a thwf hunaniaeth gyfreithiol y Gymru gyfoes. Y ffaith bod gan Gymru bellach ddeddfwrfa sy’n gwneud cyfreithiau sylfaenol ar gyfer pobl Cymru yw man cychwyn ein dadansoddiad o’r hunaniaeth gyfreithiol Gymreig.

Bydd y bennod agoriadol hon yn ystyried arwyddocâd cyfreithiol datganoli yng Nghymru ac yn egluro pwerau deddfu Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Gan ddechrau trwy ystyried y cefndir hanesyddol a chymdeithasol, ceir eglurhad o’r hyn a gyflawnodd Deddf Llywodraeth Cymru 1998 trwy sefydlu’r cynulliad cenedlaethol. Yna, dadansoddir prif ddarpariaethau Deddf Llywodraeth Cymru 2006, gan ystyried oblygiadau’r pwerau deddfu a ddaeth...

Y Gymraeg oedd iaith gweinyddu cyfraith yng Nghymru yn oes y tywysogion.¹ Wedi tranc cyfreithiau Hywel Dda, sef y traddodiad cyfreithiol cynhenid Cymreig, yn dilyn Statud Rhuddlan yn 1284 i ddechrau, a diwygiadau deddfau’r Tuduriaid yn ddiweddarach, efallai mai’r nodwedd bwysicaf o arwahanrwydd cenedlaethol Cymru oedd yr iaith Gymraeg.² Y cyfnod modern diweddar (o ganol y bedwaredd ganrif ar bymtheg ymlaen) yw prif ddiddordeb y bennod hon. Ei hamcan yw bwrw golwg ar y berthynas allweddol rhwng yr iaith Gymraeg a gweinyddu cyfiawnder yng Nghymru. Ac wrth i ni edrych ar hanes y berthynas rhwng yr iaith a’r gyfraith cawn...

Yn y bennod ddiwethaf, buom yn ystyried statws gyfreithiol yr iaith Gymraeg a datblygiad agweddau cyfreithiol tuag ati. Rydym yn awr yn troi ein golygon at bwnc penodol sy’n ymwneud â’r ffordd y mae’r iaith yn cael ei thrin mewn gwrandawiadau yn y llysoedd troseddol ac, yn benodol, mewn gwrandawiadau lle mae rheithgorau yn gweithredu yn y broses.

Er nad yw’r gyfundrefn cyfiawnder troseddol wedi ei datganoli, mae elfennau o weinyddu cyfraith trosedd, sef y broses o weithredu’r gyfraith, wedi datblygu strwythurau ac agweddau neilltuol Cymreig.¹ Gwelir hyn yng nghyswllt polisïau Llywodraeth Cymru o ran atal troseddu, yn enwedig troseddu...

Yn y flwyddyn 1973, mewn erthygl yn y cylchgrawn cyfraith adnabyddus, yCambrian Law Review, cyflwynodd yr Athro Lee Sheridan ei weledigaeth ar gyfer adran cyfraith newydd yr oedd wrthi’n brysur ei datblygu yng Ngholeg y Brifysgol yng Nghaerdydd. Ar ôl amlinellu ei obeithion ar gyfer yr adran, tua diwedd yr erthygl, dywedodd hyn o eiriau: ‘It will be noticed that I have not said anything that gives a particularly Welsh flavour to the Cardiff Law School. That, I think, is an accurate impression. There is nothing particularly Welsh about the Law.’¹ Wrth gwrs, nid oedd geiriau’r Athro Sheridan, pan...

Yn llenyddiaeth y Bardd Cwsg cawn ddelweddau pur anffafriol o wŷr y gyfraith a’u harferion llygredig ar ddechrau’r ddeunawfed ganrif. Yn ôl Ellis Wynne, cymerai gyfreithwyr fantais ar natur gecrus eu cyd-Gymry, a’u hoffter o ymgyfreitha, gan ymgyfoethogi ar draul eu cleientiaid ffôl. Dim ond damnedigaeth dragwyddol oedd yn iawn ar gyfer y twrneiod twyllodrus ym marn yr offeiriad o Feirionydd ac, meddai’n flin, ‘rhostiwch y cyfreithwyr wrth eu parsmant a’u papurau eu hunain oni ddel eu perfedd dysgedig allan’.¹

Yn ôl tystiolaeth y Bardd Cwsg, roedd yr ynadon hefyd yn barod i dderbyn cil-dwrn er mwyn sicrhau dyfarniad ffafriol.²...